Trong một năm có rất nhiều dịp cúng lễ quan trọng nhưng người Việt lại nói: “Cúng cả năm không bằng rằm tháng Giêng”. Vì sao lại có quan niệm này?
Tết Nguyên tiêu có nguồn gốc từ Trung Quốc, là đêm rằm đầu tiên của một năm mới. Khác với Tết Trung Nguyên và Hạ nguyên, ngày Tết Thượng tiêu được xem là ngày tết hướng thiên cầu phúc, cầu một năm mới bình an, hạnh phúc, no đủ. Theo Giáo sư Trần Ngọc Thêm trong sách “Cơ sở văn hóa Việt Nam” văn khấn cúng rằm tháng giêng, 3 ngày tết này mang các ý nghĩa khác nhau. Tết Thượng nguyên là tết hướng thiên cầu phúc, Trung nguyên là địa quan xá tội, Hạ nguyên là thủy quan giải ách.
Tiếp theo là ở quan niệm “đầu xuôi đuôi lọt” của người Việt ta từ xưa, những gì là điều đầu tiên thường rất được coi trọng. Do đó, trong tháng đầu tiên của năm mới, có 2 tiết sóc vọng cần được chú trọng là mồng một và ngày rằm. Mồng một là ngày đầu tiên của năm mới, đã được cúng chu đáo và ngày còn lại – ngày rằm, ngày cúng văn khấn ông công ông táo cũng được chú trọng giống hệt như vậy.
Bởi vậy trong những ngày đầu năm, đầu tháng, người dân Việt có tục cúng vái và kiêng kỵ rất hệ trọng, nhất là những người kinh doanh. Quan niệm đó lại được mở rộng ra, coi trọng cả tháng đầu năm là tháng giêng.
Ở các nước khác vào ngày này ngoài chuẩn bị văn khấn tết, mọi người thường sẽ bày mâm cỗ cúng bái, thực hiện những nghi thức truyền thống để mong cả năm gặp may mắn, bình an, sung túc. Bên cạnh đó ngày rằm tháng Giêng còn được coi là ngày vía của đức phật A Di Đà, mà trong Phật giáo, đức phật A Di Đà là giáo chủ ở cõi Tây phương cực lạc. Là một vị phật gắn với tương lai tốt đẹp, huy hoàng, không có khổ đau.
Còn với Phật Tử thuần thành thì ngày rằm đầu năm mới để lễ bái chư Phật, Bồ-tát, cúng dường Tăng Ni, phóng sanh, làm những việc phước thiện nhằm cầu nguyện cho gia đình, cho cộng đồng tha nhân, cầu quốc thái dân an, mưa thuận gió hoà, chúng sanh an lạc.
Như vậy, có thể nói rằng quan niệm “Cúng cả năm không bằng rằm tháng Giêng” là hệ quả xuất phát từ quan niệm coi trọng những cái đầu tiên của người Việt.